Thủy sam

Tôi thích cái tên thự sam (thự có nghĩa là rạng đông) của người Nhật hơn, nhưng vì cây này có gốc tích của Trung Quốc nên gọi là thủy sam (thủy có nghĩa là nước) để tôn trọng nguồn gốc của nó. Tên khoa học của cây là Metasequoia glyptostroboides. Thủy sam là loài duy nhất hiện nay còn tồn tại của chi Metasequoia. Mùa xuân cây có màu xanh rất mướt, còn mùa thu có màu vàng nâu. Nếu có nắng chiếu màu vàng nâu tươi lên một chút, còn nhìn chung thì màu lá mùa thu xỉn và ảm đạm.

Bài haiku sau của Basho:

Misoka tsuki nashi chitose no sugi o daku arashi

và bản dịch của tôi:

Ngày cuối tháng không trăng
cây sam nghìn năm
ôm gió bão

Bài haiku này Basho làm khi ông tới Ngoại cung nằm trong Thần cung nổi tiếng ở Ise. Đêm cuối tháng, không trăng sao và khi ngọn lửa của Thần cung thắp lên ông cảm thấy trận gió lạnh cắt da thịt từ những cây sam trên núi thổi tới và khuấy động lòng ông. Không có cách nào có thể tránh được bão tố, như cây sam trên núi, đành cam chịu trận bão như đang ôm bão tố vào lòng. Gió bão ở bên ngoài thành gió bão ở bên trong, cắt da thịt ở ngoài và cắt lòng ở trong (đoạn trường). Tôi chợt nhớ tới bài thơ Buổi sáng mùa thu soi gương của Tiết Tắc mà có lần tôi đã ngồi tập dịch:

Thu triêu lãm kính

Khách tâm kinh lạc mộc
Dạ tọa thính thu phong 
Triêu nhật khan dung mấn
Sinh nhai tại kính trung
     Tiết Tắc
 
Buổi sáng mùa thu soi gương

Lá rụng ghê lòng khách
Đêm ngồi nghe gió thu
Sáng ngày soi mái tóc
Gương chứa bến đời ru

Tuổi trẻ đừng nghe gió thu thổi kẻo sớm bạc đầu. Nhưng có ai tránh được đâu. Đành ôm gió bão vào lòng như Basho trong cái đêm cuối tháng ở Thần cung vậy.