Lục đạo (1)

夕月や鍋の中にて鳴田にし
yuzuki ya nabe no naka nite naku tanishi
Issa

Trăng đêm
trong nồi đồng
ốc kêu

Lục đạo là sáu con đường luân hồi: địa ngục, ngạ quỷ, súc sinh, atula, người và tiên (trời). Issa có những chùm haiku về lục đạo.

Con đường địa ngục được Issa liên tưởng tới những con ốc đang kêu trong chiếc nồi đồng đang đun. Giữa những tiếng kêu đau khổ đấy là một vầng trăng đêm thanh tịnh, câm lặng, dõi theo chiếc nồi đồng và những con ốc. Là nghiệp, là nhân quả, là viên mãn?

Con đường ngạ quỷ là một kẻ đang khát, muốn uống nước nhưng ngay cả những giọt sương cũng ở nơi xa cách. Hoa bay là một vẻ đẹp. "Phong phiêu vạn điểm". Nhưng ở con đường này, cái đẹp đang diễn ra ở trước mắt phải lùi sau nỗi đói khát trần trụi đang dày vò.

Con đường súc sinh là nỗi bất tri. Hoa bay đẹp là thế, như là Phật là Pháp, nhưng không làm sao cảm thụ được cái đẹp đấy. Bất tri là một nỗi niềm không thể giải thích được bởi vì ở trạng thái súc sinh.

Con đường atula là nỗi ồn ào, những niềm vui ngắn ngủi. Không còn vẻ đẹp lôi cuốn của hoa bay, giờ chỉ còn bóng hoa đổ xuống. Dưới bóng của cái đẹp, không phải là cái đẹp chân thực, ảo vọng của chân là một nỗi niềm mong manh, thoắt đến, thoắt đi.

Con đường cõi người là nỗi chìm đắm vào cái đẹp nhận thức được. Những con người trong đám hoa, ngơ ngẩn, sung sướng với vẻ đẹp của hoa, tới lui trong đám hoa nhưng không làm sao thoát ra được. Khác ba cõi trước, khi cái đẹp tồn tại ngoài ý thức, ở cõi người cái đẹp ở trong ý thức.

Con đường tiên, dường như bài haiku này không phải về cõi tiên, nhưng tôi muốn liên tưởng như vậy. Một vòng tròn khép kín. Tiên chỉ là một cõi ngay trên địa ngục và nối với địa ngục thành sáu con đường khép kín của toàn thể chúng sinh.